Zullen we over — zeg — vijftien jaar nog steeds de sporen van het coronavirus terugvinden in de manier waarop de wereldeconomie draait? Vandaag buig ik me voor de derde keer op rij over deze vraag. In de eerste week wees ik op de financiële erfenis van het virus (de sterke stijging van de schulden), in de tweede week stond ik stil bij de risico’s voor de structurele groei en de bankensector en vandaag richt ik me op de gedragswijzigingen die wellicht zullen plaatsvinden als gevolg van deze crisis. Ik waarschuw daar gelijk bij dat ik hier zo mijn twijfels bij heb.

Er gaat zeker wat veranderen, maar 15 jaar is lang

Eerst even een opmerking: vijftien jaar is lang. Neem de luchtvaartindustrie. Dat die de komende jaren door een aanzienlijk herstructureringsproces heen moet, zal iedereen wel duidelijk zijn. Zelfs als de beperkingen op internationaal reizen worden opgeheven, is het idee om met z’n allen dicht opeengepakt in een kleine ruimte te gaan zitten momenteel niet bepaald aanlokkelijk.

Zakelijke klanten hebben het gemak (en de lage kosten) van teleconferencing ontdekt en zullen dus niet zo snel terugkeren. Aangezien juist in dit segment de betere marges verdiend werden, betekent dit dat het hele verdienmodel van de luchtvaart opnieuw moet worden uitgevonden. Allemaal terechte punten en de luchtvaartindustrie gaat de komende jaren dan ook zeker door een herstructureringsproces heen, maar wat beklijft daarvan over vijftien jaar?

Willen we in de toekomst niet meer op een wereldreis, dan?

Wat mij opvalt is dat er vaak stellig beweerd wordt dat de veranderingen die we de afgelopen twee maanden hebben doorgevoerd, klakkeloos doorgetrokken kunnen worden naar het oneindige. We gaan niet meer vliegen, stappen massaal over op thuiswerken en ook scholing doen we in de toekomst volledig digitaal. Het komende half jaar, vast, maar daarna? Willen mensen in de toekomst niet meer op wereldreis of vakantie dan? Geniet u ook zo van het feit dat u al twee maanden thuis moet werken? Ik niet, kan ik u zeggen. En wat betreft die scholing: dat mijn jongste dochter deze week juichend naar school ging, geeft eveneens te denken.

Géén blijvende sporen in ons gedrag over vijftien jaar dus? Vast wel. De echte gedragsveranderingen komen daarbij volgens mij niet voort uit een angst voor het virus, maar zullen óf samenhangen met gewijzigde wet- en regelgeving, óf met een structurele wijziging van de relatieve prijs van producten en diensten. Zijn vliegtickets in 2035 door strengere regelgeving of door een ander business model twee keer zo duur? Uiteraard wordt er dan minder gevlogen. Zijn tickets even duur als in 2019? Dan vraag ik me sterk af of we ons gedrag nou zo zeer zullen gaan aanpassen.

Zoals Ton Wilthagen het hier in het FD al verwoordde: mensen zijn meesters in het vergeten. De houdbaarheidsdatum van de anderhalvemetereconomie lijkt daarmee beperkt.

(origineel gepubliceerd in Het Financieele Dagblad van 13 mei 2020)