Van tevoren was er nog enige onrust in de financiële markten, maar na een dagje vergaderen kwam het verlossende woord: de Bank of Japan (BoJ) houdt gewoon vast aan het huidige monetaire beleid. Geen rentewijziging, geen aanpassing van de doelstelling van de kapitaalmarktrente en ook het opkoopprogramma gaat nog gewoon door. Goh.

De vraag is of de Japanse economie eigenlijk ooit weer echt op eigen benen kan staan, zonder draconische steun van de centrale bank. Het antwoord is zonder twijfel nee. Wat aan de wereld is verkocht als kwantitatieve verruiming als een onderdeel van het monetaire beleid, is in werkelijkheid niets minder geweest dan het wegpoetsen van het schuldprobleem van de Japanse overheid.

De Japanse overheid heeft een schuld van meer dan 230% van het bbp, meer dan bijvoorbeeld Griekenland. Dat het land ondanks die hoge schuld niet in een Griekse schuldspiraal is terechtgekomen, hing samen met de stabiele vraag naar overheidspapier als gevolg van de pensioensparende Japanse bevolking. Met de doorzettende vergrijzing en zelfs krimp van de bevolking was het slechts een kwestie van tijd dat dit kaartenhuis zou instorten. De tegenvallende vraag van obligaties zou tot een hogere kapitaalmarktrente leiden, waarmee de rentekosten al snel een financieringsprobleem van de overheid tot gevolg zou hebben. De enige nette manier om dit op te lossen was door een nieuwe koper van overheidsschuld uit de hoge hoed te toveren, om zo vraag en aanbod in evenwicht te houden. Enter the Bank of Japan.

Geloofwaardigheid

Dat andere centrale banken -om andere redenen- al de stap naar opkopen hadden gezet, was daarbij een gelukkig toeval voor de geloofwaardigheid van de BoJ. De bank bezit naar verluid al meer dan 40% van de uitstaande overheidsschuld en van afbouwen kan nooit sprake zijn.

Terugdraaien van het opkoopbeleid zal dus niet plaatsvinden. Maar stopzetten, is dat haalbaar? In theorie in elk geval wel. Er is vast een punt waarop de natuurlijke vraag en aanbod van overheidsschuld met elkaar in evenwicht zijn, zonder dat het al te pijnlijke correctie van de kapitaalmarktrente tot gevolg heeft. Er is echter een belangrijk argument dat momenteel tegen het beëindigen van het opkoopprogramma pleit: geloofwaardigheid.

De BoJ heeft het opkoopprogramma indertijd geïntroduceerd met als doel de inflatie naar 2% te tillen. Dat we na vier jaar nog steeds tegen een inflatievoet van slechts 0,2% aankijken geeft aan dat er op dit vlak nog maar bar weinig is bereikt. Stopt de BoJ nu met het opkoopprogramma, dan geven ze per saldo hun verlies toe. Geloofwaardige terugkeer naar dit beleid sluit je daarmee ook uit. Of het zo verstandig is de deur naar kwantitatieve verruiming dicht te doen met een staatsschuld van meer 230%, vraag ik me sterk af.

Origineel gepubliceerd in het Financieele Dagblad van 06 Augustus 2018.