Het is bijna niet voor te stellen, maar het is net iets meer dan twintig maanden geleden dat het kabinet-Rutte IV op het bordes stond. Met de kennis van nu is uiteraard makkelijk te stellen dat dat kabinet gedoemd was te mislukken, maar laten we eerlijk zijn: ook indertijd was het nou niet direct een match made in heaven. Vier partijen die eigenlijk al op elkaar waren uitgekeken, maar door de politieke verhoudingen min of meer gedwongen waren wederom een coalitie te vormen met elkaar.

Dat ze er na tien maanden onderhandelen dan toch nog uitkwamen, werd alom toegeschreven aan het feit dat alle pijnlijke dossiers met de mantel der liefde werden bedekt. Nou ja, liefde, liefde … Eigenlijk ging het domweg om geld, maar dat klinkt zo plat. Elke fundamentele keuze werd als het even kon uit de weg gegaan en geparkeerd door er een bak geld tegenaan te smijten.

En niet zomaar geld, nee, Gratis Geld, want de Nederlandse kapitaalmarktrente stond op dat moment nog rond de 0%. Zo kwamen er miljardenfondsen voor het klimaat en tegen stikstof, was er geld voor onderwijs, defensie, wonen en ga zo maar door. Voor elk probleem dezelfde oplossing en niemand die zich zorgen leek te maken over de financiële gevolgen van het gevoerde beleid.

Twintig maanden later…

Twintig maanden later en het verschil kon nauwelijks groter zijn. Plotseling zie je dat er weer nagedacht wordt over doelstellingen voor overheidstekorten en zijn er serieuze analyses dat de budgettaire discipline stevig moet worden aangescherpt, willen we de komende jaren als land nog een beetje fatsoenlijk rondkomen.

Over bezuinigen zul je in de verkiezingscampagne waarschijnlijk weinig horen, maar dat het b-woord in de daaropvolgende kabinetsformatie een rol gaat spelen, is onvermijdelijk. Structureel zien we ons de komende jaren namelijk voor een aantal grote uitdagingen gesteld. Zo bevinden we ons midden in de energietransitie, die de komende tien jaar een stevig beslag zal leggen op de financiële armslag van de overheid, leidt vergrijzing tot een structurele stijging van de kosten van de gezondheidszorg en AOW-uitgaven en zien we plotseling toch het nut van de 2%-defensienorm die de Navo als streefdoel hanteert. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Overigens waren deze punten twintig maanden geleden ook al bekend, dus van nieuwe inzichten kun je moeilijk spreken. Het enige voortschrijdende inzicht is dat Gratis Geld toch niet blijkt te bestaan. De Nederlandse kapitaalmarktrente staat inmiddels boven de 3%, waarmee zich een nieuwe structurele uitgavenpost aandient: rentebetalingen.

In twintig maanden tijd van ‘alles kan’, want Gratis Geld, naar ‘hand op de knip’. U snapt dat ik heel benieuwd ben hoelang de nieuwe formatie zal duren.

(Origineel gepubliceerd in het Financieele Dagblad van 11 oktober 2023)